92 χρόνια, Chavela Vargas

Η Chavela Vargas είναι ένας από τους τελευταίους ζωντανούς θρύλους της ιστορίας του Μεξικό και της Λατινικής Αμερικής του 20ου αιώνα.
Όπως λέει σε ένα εξαιρετικό αφιέρωμα που της έκαναν το 2002 η Ισπανική και η Μεξικανική τηλεόραση, γεννιέται στις 17 Απρίλη του 1919, στο τέλος του κόσμου, στην Κεντρική Αμερική, στην Costa Rica.

H ζωή της από τα πρώτα ακόμα βήματα πολύ δύσκολη. Οι γονείς της χωρίζουν πολύ νωρίς, η οικογένεια διαλύεται και εκείνη αναγκάζεται από τα 7 της χρόνια να μείνει με κάποιους θείους σε μια φυτεία. Πρέπει να μαζεύει 1000 πορτοκάλια την ημέρα από τα δένδρα, χωρίς σχεδόν καθόλου φαγητό, χωρίς να ξέρει που βρίσκονται οι δικοί της, χωρίς να έχει κανένα νέο ή επικοινωνία με την μητέρα και τον πατέρα της. Η μοναξιά γεμίζει τις φλέβες όχι με μίσος και οργή αλλά με ένα απίστευτο κουράγιο που την κάνει να πιστεύει ότι μπορεί να περάσει ακόμα και ανάμεσα από ένα τοίχο. Η έμμονη ιδέα πλέον και ο στόχος της είναι να φύγει από εκεί, να αναζητήσει και να βρει την ηρεμία, να αναζητήσει και να αποκτήσει ένα "όνομα", ένα επάγγελμα, να βρει τον εαυτό της, να αποκτήσει οντότητα, εκείνη, "το κοριτσάκι το πιο ταπεινό και φτωχό στον κόσμο", όπως λέει η ίδια με αυτήν την συγκλονιστική σκληρή ειλικρίνεια που την χαρακτηρίζει.
Κάνει πολλά χρόνια να επιστρέψει στην πατρίδα της, φτάνει σχεδόν στη δύση της ζωής της για να συμφιλιωθεί με τα φαντάσματα του παρελθόντος και να αποδεχτεί το σκληρό πρόσωπο της Costa Rica που της γύρισε από την αρχή την πλάτη. Υιοθετεί στην καρδιά της το Μεξικό και εκείνο της ανταποδίδει την αγάπη.
Ο πρώην πρωθυπουργός της Ισπανίας Felipe González τονίζει ότι η Chavela θεωρείται παγκοσμίως από τα πιο αντιπροσωπευτικά "δείγματα" του τί είναι το Μεξικό, της πολυπλοκότητάς του και της δυνατής του προσωπικότητας, σε αντίθεση με την πραγματική πατρίδα της την Κόστα Ρίκα, που είναι μια χώρα πιο "ήσυχη" και "ήρεμη", λιγότερο ταραχώδης από την υπόλοιπη Λατινική Αμερική.
Το 2002 η Chavela λέει: Δεν γυρίζω ποτέ στην Costa Rica, είναι μια χώρα που ποτέ δεν μου έδωσε τίποτα, που ακόμα και τώρα μου αρνείται τα πάντα. Γιατί νομίζετε αγαπώ το Μεξικό; Γιατί αυτή η χώρα αντιπροσωπεύει για μένα τον πατέρα μου. Γιατί αυτή η χώρα μου έδειξε πολλά πράγματα, με μόρφωσε, με ρώτησε αν θέλω να κάνω κάτι, αν θέλω να τραγουδήσω και μετά με ώθησε να το κάνω, μου έδωσε την ευκαιρία."
Φτάνει εκεί στα 15 της αποφασισμένη να επιβιώσει, σε μια πανσιόν, με ελάχιστα χρήματα και χωρίς γνωριμίες. Ο κόσμος είναι ανοιχτός, την βοηθούν χωρίς να ζητούν ανταλλάγματα. Και η ίδια ρίχνεται με όλη της τη δύναμη στο κυνήγι του να φτιάξει ένα "όνομα" και να κάνει το όνειρό της πραγματικότητα, να γίνει επιτέλους ένας άνθρωπος με υπόσταση.
Τα πρώτα χρόνια στο Μεξικό περνούν δύσκολα, μέσα σε φτώχεια. Όπως λέει η ίδια στον σπουδαίο συνθέτη-τραγουδοποιό Ισπανό Joaquín Sabina στα πρώτα της βήματα στο τραγούδι, τραγουδά στις "καντίνες" (τα μεξικάνικα μπαρ) και περνά στιγμές μεγάλης πείνας, μπορεί σε μια μέρα να φάει μόνο μία τορτίγια.

Εκεί γνωρίζει τον José Alfredo Jiménez και τον Agustín Lara, τους δύο ογκόλιθους της μεξικάνικης μουσικής του 20ου αιώνα.
Δεν φτιάχνει καριέρα στις πλάτες κανενός άλλου εκτός από τις δικές της. "Κανείς δεν με προώθησε, κανείς, γι αυτό ποτέ δεν λέω χάρη στον τάδε ή στον δείνα έφτασα εδώ που έφτασα και έκανα καριέρα, αλλά χάρη σε εμένα. Γι αυτό και είπα στον José Alfredo όταν τον πλησίασα, έρχομαι όχι για να δω αν μπορώ, αλλά επειδή ακριβώς μπορώ έρχομαι. Και αυτός μου απάντησε "έτσι μου αρέσουν οι γυναίκες, έτσι!".

Η Chavela αναγκαστικά έχει πνευματικές ανησυχίες από την αρχή της ζωής της. Το σώμα της δεν τη βοηθά, έχει οριστεί η μοίρα της για πολύ πόνο, που της τον απαλύνουν τελικά μόνο οι σαμάνες, είτε βοηθώντας την να γιατρευτεί από κάποια μόλυνση που την έχει τυφλώσει στους πρώτους 6 μήνες της ζωής της, είτε από την πολυομελίτιδα που την χτυπά λίγο αργότερα. Μέχρι σήμερα, τρέφει μεγάλο σεβασμό για τους σαμάνες, δεν ξεχνά αυτούς που την βοήθησαν.

Μιλά για τη σχέση της με την Frida Kahlo, για το πόσο την αγάπησε η ζωγράφος καθώς και για ένα γράμμα που δυστυχώς η Chavela δεν κράτησε, στο οποίο η Frida της έγραφε ότι ζει για εκείνη και για τον Diego. "Ήταν μια όμορφη αγάπη" αναπολεί σήμερα.

O Paco Ignacio Taibo ΙΙ, γεννήθηκε στην Ισπανία αλλά έφυγε στα 9 του χρόνια με την οικογένειά του λόγω της δικτατορίας του Φράνκο και από το 1959 ζει στο Μεξικό. Συγγραφέας, ιστορικός, δημοσιογράφος, καθηγητής πανεπιστημίου, έχει δει τα περίπου 50 έργα του δημοσιευμένα σε 21 χώρες και μεταφρασμένα σε 12 γλώσσες. Μιλά με δέος για την Chavela. "Με την Chavela ποτέ δεν είναι απλά και εύκολα τα πράγματα. Φέρνει μαζί της έναν αέρα γεμάτο χάρη, μαγεία και θρύλο, αλλά και ένα συναισθηματικό δαιμονισμένο σεισμό. Εγώ είμαι ένας φιλήσυχος άνθρωπος που γράφει για την αγάπη και την ειρήνη. Η Chavela ζούσε με άλλο τρόπο. Για παράδειγμα πάντα οπλοφορούσε, επισκεπτόταν τους φίλους της κρατώντας το πιστόλι της."

Η γιαγιά Chavela δεν διστάζει σήμερα να μιλήσει για τον αλκοολισμό που κόντεψε να την οδηγήσει στο θάνατο και να της στερήσει 20 χρόνια από τη ζωή της. Δείχνει το σπίτι όπου ήπιε την τελευταία σταγόνα αλκοόλ. Το τελευταίο ποτήρι.



Μιλά για τους συντρόφους στο ποτό και την μεγάλη τους απογοήτευση όταν εκείνη, μετά από τόσα χρόνια, αποφάσισε να σταματήσει! Τους το ανακοίνωσε η βοηθός της, όταν πήγαν να την πάρουν μια μέρα από το σπίτι της για να πάνε σε μια γιορτή, με ένα φορτηγό γεμάτο αλκοόλ.



Η αντίδρασή τους; "Ο πρόεδρος της κοινότητας κατέβηκε από το φορτηγό και έβγαλε ένα σύντομο λόγο: Υποστήκαμε μια ανεπανόρθωτη απώλεια! Ανεπανόρθωτη! Η señora Vargas δεν πίνει πια! Τέλειωσε η σύντροφός μας! Πάμε! Και έφυγαν..."



Η Chavela ποτέ δεν έχει κρύψει την αγάπη της για τις γυναίκες, αυτός ίσως είναι και ένας από τους λόγους που δεν έγινε ποτέ αποδεκτή από την συντηρητική κοινωνία των παλιών κρεολών γαιοκτημόνων της Costa Rica. Μία από τις σχέσεις της στα νιάτα τους είναι με την Dolores Olmedo, που πέθανε λίγους μήνες μετά την συνέντευξη αυτή.


Η "Lola" θεωρείται μία από τις πιο αξιοσέβαστες και θαυμαστές μεξικάνες του καιρού της. Στις αρχές ακόμα του 20ού αιώνα, καταφέρνει να πατήσει το κατεστημένο και να διαμορφώσει με θάρρος το δικό της δρόμο στη ζωή, παρά τα περιφρονητικά βλέμματα ανακατεμένα όμως με επαίνους για τον αγώνα της να εδραιώσει τη θέση της γυναίκας στο Μεξικό μέσα από ένα ανεξάρτητο και δυνατό πνεύμα, σε μια εποχή που η γυναίκα θεωρείται κάτι περισσότερο από ένα ζώο. Προστάτιδα των Τεχνών, της παράδοσης και της Κουλτούρας της πατρίδας της, άφησε κληρονομιά ένα υπέροχο μουσείο. Στενή φίλη του Diego Rivera, συχνά του ποζάρει σαν μοντέλο, περνά μαζί του τα τελευταία 2 χρόνια της ζωής του μετά το θάνατο της Frida και γίνεται τελικά σε διεθνές επίπεδο μία από τις μεγαλύτερες συλλέκτριες του έργου του. Η Chavela δεν διστάζει να παραδεχτεί στην κάμερα "ήμουν ερωτευμένη με αυτήν την Κυρία!".

Tην Chavela Vargas η Ευρώπη την γνώρισε μέσα από τις ταινίες του Almodóvar. Έτσι ξεκίνησε και πάλι την καριέρα της, μετά από 20 χρόνια σκληρά, πνιγμένα στο αλκοόλ. Είχε τραγουδήσει πρώτη φορά στην Ευρώπη στο Florida Park, στο Parque Retiro στην Μαδρίτη το 1970 αλλά δε θεωρεί σημαντική και ποιοτική εκείνη την εμφάνισή της. Επέστρεψε το 1993 στην Σεβίλλη, όπου τραγούδησε για πρώτη φορά στη ζωή της σε θέατρο και όχι σε κάποιο καμπαρέ. Ο Pedro Almodóvar τρέφει μεγάλο θαυμασμό για εκείνη. "Είναι από μόνη της ένα μεγάλο μουσικό θεατρικό τραγικό έργο. Χρειάζεται πολύ χώρο για να τραγουδήσει, γιατί όταν ανοίγει τα χέρια της γεμίζει όλη τη σκηνή. H Chavela τραγουδά μόνο σε σένα, μόνο για σένα. Τραγουδά αποκλειστικά την δική σου ιστορία. Είναι μια καταπληκτική ικανότητα."

Από κει και πέρα είναι δικός της ο κόσμος. Της προσφέρονται τα μεγαλύτερα θέατρα της Ισπανίας, το Olympia στο Παρίσι, αλλά το πιο σημαντικό για εκείνη είναι η πρόσκληση στο Palacio de Bellas Artes de México. Η παράσταση της ζωής της στο "σπίτι" της. Στο μέρος που εκείνη επέλεξε να κάνει "σπίτι" της.



Η συνέντευξη γίνεται στα 82 της, ακριβώς πριν 10 χρόνια. Όταν πια μπορεί να αντιμετωπίσει τη ζωή στη βάση της, κατάματα. Όταν έχει επιτέλους δαμάσει τους δαίμονες που την κυνηγούσαν. "Κατάφερα να φτάσω τα 82 χρόνια, φαίνονται, τα νοιώθω στο πετσί μου και λυπάμαι. Όμως έφτασα εκεί που έπρεπε να φτάσω, έφτασα, τελεία. Αυτή είναι η περηφάνεια μου στη ζωή."

"Τίποτα δεν με δίδαξαν τα χρόνια, πάντα πέφτω στα ίδια σφάλματα. Άλλη μια φορά βρίσκομαι να πίνω παρέα με ξένους και να κλαίω για τους ίδιους καημούς."

"Όλα είναι αναμνήσεις. Και εσύ γερνάς, αλλά οι αναμνήσεις είναι πάντα εκεί. Γίνονται σκόνη. Είναι σχεδόν σαν μια ταινία. 'Οταν τελειώνει η ταινία, φτάνω στο τέλος, στο μέρος όπου ήμουν ευτυχισμένη. Εκεί που αγάπησα και με αγάπησαν. Χωρίς πίκρα και χωρίς τίποτα. Μία αγάπη που παραδόθηκε έτσι, που τέλειωσε έτσι, χωρίς τίποτα. Αντίο, έφυγε. Και εγώ επίσης."


Τί άλλο μένει να πει κανείς; Η Llorona της Chavela Vargas τα λέει όλα. Την ιστορία ενός αιώνα, την ιστορία μιας μεγάλης χώρας, του México, όπως γράφτηκε στις cantinas, στον άνισα σκληρό αγώνα για επιβίωση, στο αιώνιο αγκάλιασμα της τέχνης με την αγάπη, τη ζωή και το θάνατο...