Η Χίος τα Χριστούγεννα

Το κείμενο και τις φωτογραφίες μου τα έστειλε η καλή φίλη Ηρώ (Chios On Line στον πλανήτη Hungry) και αφορά σε έθιμα του νησιού της κατά την περίοδο των Χριστουγέννων. Σε ευχαριστώ Ηρώ!


"Θα σας μιλήσω για το νησί μου την Χίο. Γλυκιά κι αγαπημένη.
Με γέννησε, με μεγάλωσε, πάτησα πάνω της για τα πρώτα μου βήματα, αντήχησε το γέλιο μου στα περιβόλια της, στις θάλασσες της, στον Κάμπο της, στον καταγάλανο ουρανό της. Με πήγε νύφη στην εκκλησία με λεμονανθούς στα μαλλιά μαζεμένους από τις λεμονιές στο χωράφι μας, δέχτηκε στην αγκάλη της τον πατέρα μου για να τον ξεκουράσει από τα ταξίδια, να του λειάνει τις ρυτίδες από την αλμύρα, να τον παρηγορήσει από τον πόνο της αρρώστιας.
Μέρες γιορτινές, λοιπόν, μέρες χαράς, μέρες που τα ήθη και τα έθιμα έχουν την τιμητική τους. Ο στολισμός του δέντρου ή του καραβακιού, τα γλυκά που μοσχοβολούν τα σπίτια με την κανέλα, το κονιάκ και το ροδόνερο, οι καλικάτζαροι, τα κάλαντα, τα καραβάκια.
Για αυτά τα τελευταία θα σας μιλήσω. Νησί με μεγάλη ναυτική παράδοση η Χίος δεν θα μπορούσε να μην τιμήσει τα καράβια και την θάλασσα που της δίνουν ζωή αιώνες τώρα.
Οι ρίζες του εθίμου εμφανίζονται λίγο μετά την λήξη των βαλκανικών πολέμων.
Οι Χιώτες θέλησαν έτσι να τιμήσουν τον ελληνικό στόλο για τις επιτυχίες του. Εδραιώνεται όμως μετά την μικρασιατική καταστροφή.

Σε κάθε ενορία, μαζεύεται κι από μια ομάδα παιδιών τα οποία φτιάχνουν το καραβάκι της ενορίας. Κατασκευάζουν, βάση μακέτας, απομιμήσεις εμπορικών και πολεμικών πλοίων φτιαγμένα με ιδιαίτερη προσοχή. Μινιατούρες ναύτες είναι στο κατάστρωμα,
παρατεταγμένοι φορώντας την καλή τους στολή, σε στάση προσοχής, καπνός βγαίνει από την καμινάδα και η γαλανόλευκη κυματίζει στην πρύμνη.
Κάθε λεπτομέρεια είναι προσεχτικά σχεδιασμένη.
Το μέγεθος των πλοίων είναι μέχρι 5,5 μέτρα όπως ορίζουν οι
κανονισμοί.
Παράλληλα ετοιμάζουν και «παινέματα» (παινέματα: τετράστιχα με ομοιοκαταληξία, στα οποία σατιρίζονται τα πολιτικά δρώμενα της χώρας, οι πολιτικοί –πολιτειακοί «άρχοντες» του νησιού. Αναφορά γίνεται για κάθε γεγονός της χρονιάς που πέρασε και κατά τον «ποιητή» χρήζει προσοχής/αναφοράς. Και φυσικά έξω από τα παινέματα δεν μένουν ποτέ οι ναυτικοί μας και ο Αί Νικόλας.) τα οποία τραγουδούν τα πληρώματα.

Δανείζομαι στοίχους από παινέματα από το βιβλίο του Δημήτρη Ζαφείρη «Ζωή και χρώμα»:
Καλησπερίζω φέρνοντας
Αγέρα μυρωμένο
Απ’ τα’ αφρισμένα κύματα,
Χιλιοτραγουδισμένο.
Το πλοίο μας σταμάτησε
στης Βηθλεέμ τα μέρη
Εκεί που τ'άστρο ανέτειλε
Ειρήνη για να φέρει...
Κι αφού σαλπάραμ’ από ‘κει
Ήρθαμε μάνι μάνι
Τα κάλαντα να ψάλουμε
Στου Ομήρου το λιμάνι
Τον κόσμο κι αν περάσαμε
μ'αυτό εδώ το πλοίο
τώρα μ΄εύχές γυρίσαμε
για σας κι όλη τη Χίο.
Σ’ όλους σας ευχόμαστε
Αγάπη, ειρήνη, υγεία
Καλή καρδιά, χαμόγελο
Και θεία ευλογία
Στους άρχοντες του τόπου μας
κράτους και εκκλησίας
κουράγιο, υγεία, σύνεση
Ζήλο δημιουργίας.
Η Χίος διαμαντόπετρα
Στη θάλασσα ριγμένη,
Με μύρα και μ’ αγνή ψυχή
Παντοτινά να μένει
Ο Χιώτης με τη θάλασσα
ποτέ δεν θα χωρίσει
κι είναι γνωστό πως κολυμπά
πρωτού να περπατήσει.
Πάρα πολλά σας είπαμε
Μ’ αυτό το καραβάκι
Που φτιάξαμε μ’ υπομονή
Μ’ αγάπη και μεράκι
Γι αυτό και μεις -προσέξετε-
σας αποχαιρετούμε
καβάλα στον πλανήτη μας
θα εξαφανιστούμε!

Παραμονή πρωτοχρονιάς, όλες οι ομάδες μαζεύονται στην πλατεία Βουνακίου, και εκεί γίνεται διαγωνισμός για να αναδειχθεί το καλύτερο καραβάκι και βέβαια το καλύτερο πλήρωμα.
Σημασία για τα περισσότερα πληρώματα έχει η συμμετοχή και όχι τα χρηματικά βραβεία που έχουν καθιερωθεί για την καλύτερη παρουσία που όμως δεν εξαρτάται μόνο από την τελειότητα του πλοίου αλλά και από τα λόγια των «παινεμάτων».
Μετά το πέρας της εκδήλωσης, τα πληρώματα μαζί με τα καραβάκια τους, γυρνούν πόρτα πόρτα τα σπίτια στις γειτονιές της πόλης λέγοντας παινέματα και κάλαντα. (κάλαντα για το σπίτι, για τον νοικοκύρη, την νοικοκυρά, την κόρη και τον γιό).
Σ αυτό το σπίτι που ρθαμε, πέτρα να μην ραγίσει
Κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χρόνια πολλά να ζήσει
Σ αυτό το σπίτι που ρθαμε ροδόσταμο μυρίζει,
Να ζήσει κι η νοικοκυρά όπου το συγυρίζει
Σ τούτο το σπίτι που ρθαμε τα ράφια ναι ξυλένια
Του χρόνου σαν ξαναρτομε να ναι μαλαματένια
Σ τουτο το σπίτι το ψηλό που χει τον κρύο αέρα,
Γρήγορα θε να τον δεχτούν τον γιο και τον πατέρα.
Να είμαστε λοιπόν όλοι καλά, να έχουμε το μεράκι να μεταφέρουμε στα παιδιά μας τα έθιμα αυτά γιατί αυτά είναι η πολιτιστική / πολιτισμική μας κληρονομιά.
Εμείς καλά τα είπαμε κι ο θεός καλά ας τα κάμει,
κι η Παναγιά η Δέσποινα ας τα πολυχρονάει
Και να πολυχρονήσετε εσείς και τα παιδιά σας,
Αι Βασίλης κι ο Χριστός να ναι βοήθειά σας.
Πάνω στα πέντε δάχτυλα γυρίζει το ποτήρι,
ο θεός να τον πολυχρονά τον σπιτονοικοκύρη.
Για δότε μας το πετεινό, για δότε μας την κότα,
για δότε μας κι ένα ρακί, να πάμε σ άλλη πόρτα.
Να χα του Σολομώντα νου και του Δαυίδ τη γνώση
να σου λεγα παινέματα ώσπου να ξημερώσει
Παρακαλώ την πανάγια να σας χαρίζει χρόνια
όπως χαρίζει στην ελιά τα φύλλα και τα κλώνια
Ηρώ - Chios on Line"