Πριν (ή και μετά) το (ξανα)διάβασμα της Rayuela του Cortázar

Σε ολόκληρη τη σύγχρονη ισπανόφωνη λογοτεχνία, η Rayuela του Julio Cortázar, έργο γραμμένο πριν μισό αιώνα, κατέχει μια εμβληματική θέση: πειραματικό μυθιστόρημα, «αντι-μυθιστόρημα» κατά τον ίδιο το συγγραφέα, αποτελείται από  155 κεφάλαια τα οποία προσφέρονται σε ποικίλους τρόπους ανάγνωσης: ανάγνωση και των 155 κεφαλαίων με τη σειρά («κανονική» ανάγνωση), ανάγνωση των 56 πρώτων κεφαλαίων και παράλειψη των υπολοίπων («παραδοσιακή» ανάγνωση, που προτείνει ο συγγραφέας), ανάγνωση με βάση έναν «πίνακα οδηγιών» του συγγραφέα που περιλαμβάνει την ανάγνωση κάποιων κεφαλαίων συνοδευόμενη από την εναλλάξ ανάγνωση κάποιων άλλων, πηδώντας ορισμένα, και την ανάγνωση κάποιων κεφαλαίων που προέρχονται από άλλα βιβλία και συγγραφείς (ρήξη της «γραμμικότητας» στην ανάγνωση). Το έργο, θεματολογικά, είναι ένας ενδοσκοπικός εσωτερικός μονόλογος.

Σε γενικές γραμμές πρόκειται για ένα βιβλίο που προσφέρει απόλαυση -ο συγγραφέας είναι από τους καλύτερους στυλίστες στα ισπανικά- αλλά που το κύριο γνώρισμά του είναι ο προβληματισμός στον οποίον οδηγεί τον αναγνώστη. Προβληματισμός ως προς τη μορφή αλλά και ως προς περιεχόμενο, όσο και αν αυτά, στο βιβλίο αυτό ειδικά, είναι συνιστούν μια αδιάσπαστη και μοναδική ενότητα.

Εν πάση περιπτώσει, αν δεν το έχει ήδη διαβάσει κανείς, καλό είναι να μην το διαβάσει ανυποψίαστα. Στο Διαδίκτυο μπορεί να βρει μια εξαιρετική και σύντομη, σχετικά, μελέτη γραμμένη, στα ισπανικά, από έναν Έλληνα, το Λευτέρη Μακεδόνα και δημοσιευμένη στο Journal of Iberian and Latin American Research, του Πανεπιστημίου του Σίδνεϊ:

Eleftherios Makedonas, Nostalgias perdidas en Rayuela de Cortázar

Ο συγγραφέας του άρθρου εξηγεί γιατί το έργο αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα προδρομικό μυθιστόρημα του μεταμοντερνισμού ενώ το συνδέει με κάποια μεταπολεμικά φιλοσοφικά ρεύματα και, ειδικότερα, τη Σχολή της Φρανκφούρτης και τον Στρουκτουραλισμό. Με δυο λόγια, ο συγγραφέας του άρθρου εντοπίζει την εσκεμμένη πολυμορφία και πολυσημία αυτού του έργου - collage σε κάποιες προ-μεταμοντέρνες ανησυχίες του συγγραφέα που έχουν τις ρίζες τους στα παραπάνω ρεύματα, τα οποία βλέπουν στο μοντερνισμό κάθε είδους (αποκορύφωμα μια πορείας της δυτικής σκέψης που ξεκινάει από το Διαφωτισμό) την αποθέωση της ομοιομορφίας και την απόρριψη του διαφορετικού, με μοιραία απόληξη το Άουσβιτς. Η έννοια του μεταμοντέρνου, ως του τέλους της νοσταλγίας για ουτοπίες, για «μεγάλες αφηγήσεις», θα έρθει και θα εμπεδωθεί αργότερα, όμως ο Cortázar, με την ευαισθησία που χαρακτηρίζει τους καλλιτέχνες, θα το ψυχανεμιστεί πρόωρα: ως συνήθως, οι μεγάλοι καλλιτέχνες συλλαμβάνουν με ενάργεια το πνεύμα της εποχής πριν από τους θεωρητικούς και τους φιλοσόφους. Και το αποδίδουν με μια μεταφορά.

Αυτά προς το παρόν. Για περισσότερα, (ξανα)διαβάστε το άρθρο και το βιβλίο, με όποια σειρά θέλετε!

Νίκος Πρατσίνης