"Ο γιος του ακορντεονίστα" - Κριτική του Νίκου Πρατσίνη

Ο γιος του ακορντεονίστα, του Μπερνάρντο Ατσάγα,

- ένα μεγάλο βασκικό μυθιστόρημα στα ελληνικά

- ο συγγραφέας του επισκέπτεται την Ελλάδα για να παρουσιάσει

το βιβλίο του και τη γλώσσα του

Στη χώρα μας λίγοι ξέρουν και ακόμη λιγότεροι καταλαβαίνουν τη σημασία του γεγονότος ότι στην Ισπανία υπάρχουν τέσσερεις επίσημες γλώσσες (καστιλιάνικα, καταλανικά, βασκικά, γαλικιανά). Τα βασκικά είναι η πιο περιορισμένη πληθυσμιακά, η πιο μυστηριώδης, η πιο παλιά (δεν είναι λατινογενής όπως οι άλλες τρεις, ούτε καν ινδοευρωπαϊκή) και εκείνη που άργησε πιο πολύ να αποκτήσει γραφή και λογοτεχνία (τον 14^ο αιώνα).

Foto: Gorka Salmerón

Ο Μπερνάρντο Ατσάγα (γεννημένος το 1951, κοντά στο Σαν Σεμπαστιάν) έγινε γνωστός από το πρώτο του βιβλίο, το πολυβραβευμένο Oμπαμπακοάκ, το οποίο μεταφράστηκε στη γλώσσα μας από το Στράτο Ιωαννίδη, ο οποίος μετέφρασε άλλα δύο επόμενα (Ένας άνθρωπος μόνος, Εκείνοι οι ουρανοί) καθώς και το παρόν.  

Το θέματα του παρόντος βιβλίου είναι τα αιώνια κλασσικά θέματα της λογοτεχνίας: ζωή, έρωτας, θάνατος αλλά και μνήμη, φιλία, νοσταλγία και θλίψη. Η αντιμετώπισή τους χαρακτηρίζεται από κομψότητα, απλότητα, υψηλή αισθητική συγκίνηση και τρυφερότητα. Το χρονικό πλαίσιο εκτείνεται από τα τέλη της δεκαετίας του ’30 μέχρι τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του ’90. Στην Ομπάμπα της Χώρας των Βάσκων αλλά και στην Καλιφόρνια. Με φόντο πάντα τον Ισπανικό Εμφύλιο, τις ψυχολογικές και κοινωνικές του συνέπειες και τις ουλές που αφήνει στα παιδιά των πρωταγωνιστών του, γεννημένα αρκετά χρόνια μετά. Θέμα πολύ οικείο στους Έλληνες, τόσο στους μεγαλύτερους, που μεγάλωσαν στον δικό μας Εμφύλιο, όσο και στη γενιά της χούντας, η οποία ήταν απότοκος του Εμφυλίου, ακόμη και στους πολύ νεότερους, που προσπαθούν να δουν τα γεγονότα του Εμφυλίου από την (όχι και τόσο) ασφαλή, όπως φαίνεται, απόσταση της Ιστορίας. Θέμα ελάχιστα οικείο στους Έλληνες, καθότι ο Ισπανικός Εμφύλιος, ειδικά στη Χώρα των Βάσκων, πέρα από το κυρίαρχο στοιχείο της ταξικής σύγκρουσης, εξέφρασε και τη συνεχιζόμενη σύγκρουση ανάμεσα στον αυταρχισμό και το συγκεντρωτισμό της ισπανικής μοναρχίας των Βουρβόνων και σε μια αρκετά ισχυρή βασκική εθνική συνείδηση υπό διαμόρφωση, που εκφραζόταν από άτομα ποικίλων κοινωνικών στρωμάτων. Μια σύγκρουση χωρίς προφανείς αναλογίες στον ελληνικό χώρο, αν παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι ο Ελληνικός Εμφύλιος προκύπτει ως η νοητή συνέχεια της Εθνικής Αντίστασης. Πάντως, κάποιες ομοιότητες είναι εντυπωσιακές, όπως η μετανάστευση του κεντρικού ήρωα-αφηγητή του Ατσάγα, που ρίχνει μαύρη πέτρα πίσω του: «αλλιότεψε η ψυχή του» κι αυτουνού, όπως τόσων και τόσων Ελλήνων που άφηναν τα χωριά τους τη δεκαετία του ’50, μην αντέχοντας την αρνητική φόρτιση ενός ζοφερού περιβάλλοντος που είχε γνωρίσει τον αδελφοκτόνο πόλεμο.

Στο πολυφωνικό αυτό μυθιστόρημα ο Ατσάγα προβαίνει σε μια ανασύσταση του παρελθόντος, μέσα από τις παιδικές αναμνήσεις του πρωταγωνιστή, ο οποίος τις κάνει βιβλίο, εγκιβωτισμένο κάπως έγκεντρα στο έργο του συγγραφέα. Τα πιο βαθιά καταχωνιασμένα συναισθήματα των ηρώων ερμηνεύουν τα γεγονότα και αποκτούν νόημα μέσα από αυτά.

Όμως το εξαιρετικό αυτό μυθιστόρημα -που είχε την τύχη να μεταφραστεί με ευαισθησία και γνώση- έχει κι έναν άλλον πρωταγωνιστή: τη βασκική γλώσσα, που ο πρωταγωνιστής τη μαθαίνει σχεδόν παράνομα, μια γλώσσα κυνηγημένη και απαγορευμένη από το Φρανκισμό αλλά και πιστή σύντροφο του αφηγητή στην αυτοεξορία του στην Καλιφόρνια. Ίνα πληρωθεί το ρηθέν: πατρίδα είναι η γλώσσα.

Την 15^η Μαϊου, στις 19.30, ο συγγραφέας, συνοδευόμενος από το μεταφραστή του και προλογιζόμενος από τη μεταφράστρια και βιβλιοκριτικό  Κατερίνα Σχινά, θα μιλήσει για το βιβλίο του στο Ινστιτούτο Θερβάντες, Μητροπόλεως 23.

Την 17^η Μαϊου, στις 19.00, θα μιλήσει για το βιβλίο του στη Θεσσαλονίκη, στο Χώρο της HELEXPO, στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου.

Την 18^η Μαϊου στις 19.00, θα μιλήσει στο νέο χώρο του Άρδην, Ξενοφώντος 4, Πλ. Συντάγματος, με θέμα Η διαμόρφωση της βασκικής εθνικής συνείδησης, μια ιστορική αναδρομή στο λεγόμενο βασκικό ζήτημα μέσα από τη γλώσσα, κατά κύριο λόγο. Θα επακολουθήσει συζήτηση με το κοινό.

Σε όλες τις εκδηλώσεις θα υπάρχει διερμηνεία.

Νίκος Πρατσίνης
Διερμηνέας - Μεταφραστής

Πηγή: Παρουσίαση του βιβλίου "Ο γιος του ακορντεονίστα", του Μπερνάντο Ατσάγα